Oost-Europa en de vredesbeweging
door Henk Spaan
Concept voorstel aan het IKV (februari 1986)
(een voorstel waar verder niets van terecht is gekomen)Beste mensen,
Naar aanleiding van het gesprek van 3 februari 1986 tussen Informatie over Charta en Mient Jan Faber, Jan ter Laak en Wim Bartels van het IKV en Pax Christi schrijf ik deze brief. In dat gesprek is door ons een voorstel gedaan dat onder anderen door tijdgebrek niet goed uit de verf is gekomen. Ik wil daar hier opnieuw op ingaan om het een en ander beter te beargumenteren dan wij tijdens het gesprek hebben gedaan. Wij deden het voorstel om met een aantal mensen van het IKV naar de Tsjechische ambassade te gaan om een visum aan te vragen voor een bezoek aan Praag, en om op het aanvraagformulier bij reden voor het bezoek expliciet en ondubbelzinnig in te vullen: "Conferentie met ondertekenaars van Charta". (Uiteraard in overleg met Charta om er vantevoren zeker van te zijn of Charta zo'n conferentie in Praag in principe op prijs stelt (hoogstwaarschijnlijk wel), en om te weten of de datum voor Charta gunstig uitkomt). Wim Bartels reageerde daarop met te zeggen dat dat al gebeurd was, namelijk in maart 1984, toen enkele IKV-ers en mensen van Codene naar Praag gingen met de bedoeling om een bezoek te brengen aan vertegenwoordigers van Charta. Dat was mislukt en was dus geen reden om dat nog een keer te herhalen.
Al tijdens het gesprek heb ik gezegd dat wij iets anders bedoelen. Ten eerste was het bezoek aan Charta in 1984 min of meer clandestien. Bij het aanvragen van een visum was niet aangekondigd dat het doel van de reis een bezoek aan Charta was. Wij stellen voor, om dat een volgende keer wél te doen en om voortaan in alle openheid te opereren. Ten tweede heeft de uitwijzing van Mient Jan Faber later weinig gevolg gekregen, terwijl in ons voorstel het doen van verdere stappen juist essentieel is. Toen wij opmerkten dat een bezoek aan Praag nog eens, maar dan anders aangepakt moest worden, antwoordde Wim Bartels dat hij geen zin had in half jaarlijkse rituelen voor de Tsjechische ambassade die toch geen enkel perspectief boden. Op dit punt werd de discussie, wegens tijdgebrek afgebroken, en het is vanaf dit punt dat ik ons voorstel verder wil uitwerken.
Wij stellen voor om dit punt naar voren te halen en om het steeds meer centraal te stellen in de benadering van de kontakten van het IKV met Oost-Europa, in het bijzonder Tsjechoslowakije. Wij stellen voor om allereerst via de meest gebruikelijke weg een visum voor Praag aan te vragen voor een bezoek aan Charta. Het is hoogst onwaarschijnlijk dat dat wordt toegestaan (als het wel zou worden toegestaan, zou dat prachtig zijn natuurlijk). Bij een afwijzing moet het IKV dan een gesprek aanvragen met de verantwoordelijke personen om een toelichting te vragen en het is denkbaar dat er dan een soort onderhandelingen op gang komen. Het probleem is dan hoe deze onderhandelingen benaderd moeten worden.
"Het uur van zo'n doorbraak is gekomen op het moment dat we er in geslaagd zijn om in Praag rond de tafel te zitten ongehinderd en in afwezigheid van de politie, maar mét een officiële Tsjechoslowaakse vertegenwoordiging. Dat lijkt intussen een hopeloze onderneming, onrealistisch, gelegen buiten elke mogelijkheid (denk maar aan het politie-ingrijpen tegen de ontmoeting van Charta 77, Codene en het IKV). Maar als we zo'n relatief kleine stap al beschouwen als iets absurds, dan moet al het andere waar we naar streven wel even absurd zijn, of het nou een atoomvrij Europa is, de terugtrekking uit Europa van de troepen van de Verenigde Staten en van de Sovjet-Unie, een vredesverdrag tussen de twee Duitslanden enzovoort."
Dit is een fragment van de brief die Charta '77 stuurde aan de END-conferentie in Perugia in juli 1984 en het geeft aan waar het om gaat.
We moeten allereerst zelf tot het inzicht komen dat zo 'n gesprek realiseerbaar is, en vervolgens proberen ook anderen daarvan te overtuigen. In elke ontmoeting met officielen moet het naar voren gebracht worden, de toestemming moet gevraagd worden, de toestemming moet geëist worden, en dat moeten we zolang volhouden tot het voor elkaar is. Wat zijn uitspraken van Husak of van wie dan ook waard, als wij van hun niet het recht krijgen om te praten en te discussiëren met wie wij willen. Dat wat betreft de officiële kontakten. Als dat echter het enige is dan zullen na drie keer aandringen de officielen geen trek meer hebben in die onaangename contacten met het IKV, en dan heb je alleen bereikt dat zelfs het weinige contact wat je met de officielen tot stand hebt weten te brengen, weer verspeelt. Het werkt dus alleen als er méér gebeurt, waardoor de druk op de Tsjechische autoriteiten groter wordt zodat ze er niet omheen kunnen om toestemming te geven. Om dat te bereiken is het nodig om de discussie hierover ook binnen de vredesbeweging naar voren te schuiven. Je zou een soort handtekeningen actie kunnen houden, om individuen of organisaties te laten verklaren dat ze de visumaanvrage ondersteunen.
En laat de Christenen voor het socialisme dan maar eens uitleggen waarom ze tégen zijn: Een bezoek aan Charta hoeft in principe niet te betekenen dat je vóór Charta bent, maar wel dat je met hen discussiëren wilt, zodat je alweer een beter beeld hebt van wat er in Tsjechoslowakije gebeurt. Zo'n ondersteuningscampanje is maar een voorbeeld, het is niet zeker of dat wel het beste idee is. Er zijn ook andere manieren te bedenken om de discussie binnen de vredesbeweging op gang te brengen. Vast staat wel dat vroeg of laat conflicten zullen ontstaan binnen de vredesbeweging als een aantal mensen blijft hameren op zo'n gesprek met Charta. In feite vragen wij dus om die conflicten niet uit de weg te gaan. Een rondetafelgesprek tussen lKV en Charta in Praag is in feite maar een zeer kleine, zeer redelijke en zeer verdedigbare wens, terwijl het toch ook van enorm belang kan zijn voor de verhoudingen in Europa. Het lijkt mij wel de moeite waard om daaraan te werken, en om daarvoor een paar conflicten aan te gaan. Ik zie niet in, waarom we er niet in zouden kunnen slagen om de meerderheid in de vredesbeweging ervan te overtuigen dat het inderdaad te gek is dat we niet mogen discussiëren met alle Tsjechen die met ons willen praten. En wat mezelf betreft (maar ik ben geen diplomaat), ik zal zonder er een traan om te laten afscheid nemen van dat deel van de vredesbeweging dat zich actief verzet tegen pogingen om met Charta te spreken. En hoe de discussie ook zal verlopen, ik denk dat de Tsjechische autoriteiten met name voor het openlijke karakter van de discussie erg bang zullen zijn en misschien wel meer tot concessies geneigd. Als het mislukt, dan weten we voor een volgende keer in ieder geval nauwkeuriger welke concrete belemmeringen er bestaan voor een vrije uitwisseling van gedachten tussen Oost- en West-Europa. En misschien is er wel een mooie datum te vinden voor het bezoek aan Praag: januari 1987, want dan bestaat Charta 77 tien jaar !