Ik ben geen racist (juli 2020)
Een paar weken geleden was er grote opschudding over uitspraken van Johan Derksen en zijn "grappige" opmerkingen over Akwasi en Zwarte Piet. Laat ik beginnen te zeggen dat ik regelmatig kijk naar VI en dat ik het programma goed vind, vermakelijk en heel vaak spannend. Prettiger om naar te kijken dan heel veel praatprogramma's. Het fragment met een Zwarte Piet die de leus droeg: "Zwarte Piet lives matter" ontlokte Johan Derksen de grap: "Weten we zeker dat het Akwasi niet is?". Ik zag het fragment voordat het een rel werd; ik was niet geschokt, ik geloof niet dat ik het erg grappig vond, maar het programma ging door en ik ook.
Het werd een rel, adverteerders trokken zich terug; spelers van het Nederlands elftal, inclusief Ronald Koeman, riepen op niet meer met VI te praten. De maandag erna werd de hele uitzending gewijd aan de discussie erover. Veel zwarte of gekleurde mensen en/of spelers werden uitgenodigd, maar uiteindelijk waren alleen Dries Boussatta en de zwarte advocate Natasha Harlequin aanwezig.
Ik begreep dat achteraf Johan Derksen kwaad was over de uitzending en ook met name op Wilfried Genee. Derksen vond dat hij op het matje geroepen was en dat hij veel te streng werd aangepakt.
Laat ik beginnen met te zeggen dat ik het goed vind dat Johan Derksen zijn woorden niet wilde inslikken en dat hij geen excuses wilde aanbieden. Allemaal flauwekul. Laatst hoorde ik mensen in de Tweede Kamer eisen, dat Rutte excuses zou aanbieden voor het slavernij verleden. Ik ben niet zo van de rituele excuse-aanbiedingen.
Maar als Derksen vindt, dat hij te streng in de uitzending is "op het matje geroepen", denk ik dat hij ook wel strenger of concreter had kunnen worden aangepakt. Want niet alleen met de grap over de Zwarte Piet, ook in voorafgaande uitzendingen was Derksen al in staccato te keer gegaan tegen het optreden van Akwasi tijdens de demonstratie in Amsterdam. Hij noemde hem een lul, een gekkie, en ging tegen hem te keer wanneer hij maar kon. Dat is een beetje (en inmiddels een beetje te veel) het handelsmerk van Johan Derksen: hij kiest zijn vijanden en dat houdt hij systematisch vol. Sylvana Simons hoort bij die gelukkigen; Het falen van Erik Gudde, voorzitter van de KNVB, in deze zomer werd door hem tot vervelens toe benadrukt. Zo zijn er ook spelers en trainers die hij tot het einde der tijden "beperkte" spelers blijft noemen ondanks successen. Soms denk ik: "verzin nu maar eens iets of iemand anders".
Ik begrijp zijn kritiek op Akwasi die vertelde dat hij in november als hij een Zwarte Piet zou tegenkomen hem in zijn gezicht zou willen trappen. Niet verstandig, maar om het op te vatten als een oproep tot geweld, is net zo overdreven als de verontwaardiging over de "grap" van Derksen.
De uitspraak van Akwasi was een uiting van woede op dat moment. Ik zal van Akwasi geen excuses eisen, zoals ik ook geen excuses vraag van de Zwarte-Pietgrap van Derksen.
Maar daarmee is de kous niet af. We moeten niet eisen van mensen dat ze geen platte of foute grappen zullen maken. Grappen zitten altijd (per definitie) op het randje. Maar Wilfried Genee mocht wel van Johan Derksen vragen of hij misschien de woede van Akwasi kon begrijpen en of hij misschien kon begrijpen dat Dries Boussatta het idee had dat Marokkaanse spelers op minder begrip konden rekenen dan de "gewone" Nederlandse spelers met een Nederlandse naam. Ik heb dat idee ook wel eens gehad als hij het had over Affelay of over de keuze van Marokkaanse spelers voor het Nederlands elftal.
Johan Derksen ging daarin niet mee. Dan zie ik hem denken: "Ja hoor, daar gaan we weer; we trekken weer ons slachtoffer-pakje aan. En maar klagen. Wees een vent en bewijs dat je een betere voetballer bent". Hij vindt het gezeur. Het ís soms gezeur, maar even vaak niet en dan gaat het mis.
Johan Derksen is geen racist en in niets is zijn Akwasi-grap te vergelijken met de gedachtenwereld van de Den Bosch supporters die Excelsiorspeler Mendes Moreira uitscholden voor bijvoorbeeld Kut-katoenplukker.
Maar als iemand zegt : "Ik ben geen racist", is dat minder geloofwaardig, dan zeggen dat een ander geen racist is. Want er is echt níemand die ontsnapt aan een of ander vorm van "Wij-en-Zij"-denken in een ontmoeting met een persoon met een andere huidskleur. Ik weet zeker dat ik een andere eerste gedachte heb bij een persoon met een andere huidskleur dan bij een persoon, net zo wit als ikzelf. Dat verschil is zelfs merkbaar bij het passeren van anderen over straat. Dat verschil is zichtbaar in de lengte van aankijken van anderen, gemeten in tienden van seconden. Ik heb lang gewerkt op een sorteercentrum van pakketpost met mensen van talloze origine, en ik werd me ervan bewust dat ik sindsdien anders keek bij het passeren van een Turkse persoon: "zou ik die misschien kennen?".
Niemand ontsnapt aan dergelijke (on-)bewuste mechanismen en ik heb dan ook vraagtekens bij de uitspraak van Derksen in de uitzending van VI, speciaal gewijd aan de hele rel: "Ik gedraag me heel fatsoenlijk ten opzichte van alle rassen die in Nederland wonen. Ik heb niet het idee dat ik ooit zwarte mensen gekwetst heb". Ik zou zoiets van mezelf nooit zeggen want ik weet dat het probleem dieper zit.
Het ligt op één lijn met de uitspraak van Willem Kieft in dezelfde uitzending: "Ik heb in de voetbalwereld in mijn omgeving nooit meegemaakt dat ik getuige was van discriminatie of racisme, dat iemand niet speelde omdat hij donker was". Dat kán niet waar zijn, dan heeft Kieft toch soms niet goed opgelet. Ik zag het verschil toen mijn zoontje bij de F-jes en de E-tjes speelde.
Derksen kan niet volstaan met te zeggen "Ik ben geen racist". En de vraag van Wilfred Genee was volkomen gerechtvaardigd: "Kan je je de woede voorstellen van Akwasi op die demonstratie, of van mensen, die dénken dat ze weer eens Zwarte Piet genoemd worden". Kan hij zich dat voorstellen?
Johan Derksen en René van der Gijp zijn nu heel kwaad op Wilfred Genee, maar wat had hij dan moeten doen? Alle discussie in de samenleving negeren en doen of er niets aan de hand was? Het was toch een uitgelezen gelegenheid om een debat te voeren, te praten met Harlequin en Bousatta als gelijken (en niet op een bankje aan de zijkant zoals Derksen had gewild) ? Hun bijdrage was belangrijk en ter zake.
Misschien had Genee iets nadrukkelijker kunnen zeggen dat Derksen niet ter verantwoording werd geroepen en dat Derksen zijn grappen ook in de toekomst zou mogen maken.
Hoe het ook zij, voor degenen die een campagne organiseerden tegen VI en die druk op adverteerders uitoefenden om zich terug te trekken, heb ik geen goed woord over. Ronald Koeman had zich ook neutraler mogen opstellen, toen Virgil van Dijk en spelers van het Nederlands elftal verklaarden niet meer te willen spreken met VI. Daarmee plaatsten zij VI en Johan Derksen in een rijtje met wel heel erg bedenkelijke types als de Nederlandse Volkunie of de Ku Klux Klan. Hoe erg moet je zijn, dat mensen je geen seconde aandacht meer waard vinden?