Teksten over Groenlinks
door Henk Spaan
GroenLinks en het verkeer (mei 2007)
Op de partijraad van 26 mei ontspon zich een korte discussie over mobiliteit en over maatregelen om het autoverkeer te beperken. Ik wil daarover nog een paar opmerkingen maken.De tweedekamerfractie had zich uitgesproken voor invoering van een slimme kilometerheffing in een samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen. Wim Bottenberg zag geen heil in een kilometerheffing omdat dat alleen maar het autoverkeer zal verspreiden in plaats van beperken; hij meende dat er andere, goedkopere en effectievere manieren te bedenken zijn om het autoverkeer te beperken. Hij vroeg zich ook af waarom er in GroenLinks geen werkgroep mobiliteit is.
Vervolgens merkte ik op dat in het programma van GroenLinks een heleboel maatregelen voor het verkeer staan, maar dat er nergens onverbloemd staat vermeld dat er minder autoverkeer moet komen en dat het verkeer duurder moet worden.
Femke Halsema verbaasde zich daarover en zei dat ze dacht dat dat toch al jarenlang het standpunt van GroenLinks was: minder autoverkeer en autoverkeer duurder.
Dat is voldoende reden om er nog eens de diverse partij- en verkiezingsprogramma's op na te slaan. Om te beginnen het verkiezingsprogramma voor de verkiezingen van eind vorig jaar.
In de inleiding vinden we slechts dat GroenLinks wil: "dat je comfortabel en snel kunt reizen met het openbaar vervoer". Daarna vinden we in hoofdstuk 4 (Het goede leven):
"Geleidelijk verdwijnt door teveel asfalt en beton de ruimte voor spelen en ontspanning. Het toenemend aantal auto's verstopt de stad, met ergernis, herrie en luchtvervuiling tot gevolg. Jaarlijks sterven 18.000 Nederlanders tien jaar eerder door vieze lucht. Kwetsbaar natuurgebied dreigt te worden versnipperd door nieuwe snelwegen. (…) De totale lengte van de Nederlandse wegen is 135.000 kilometer. Dat is meer dan drie keer de omtrek van de aarde".
Dit wordt gevolgd door een visie op de toekomst:
"Het leven is prettig in een omgeving die veilig en schoon is. We investeren in hoogwaardig openbaar vervoer rondom en tussen de grote steden. Op het platteland is de auto niet weg te denken, maar voor hen die niet zelf rijden is openbaar vervoer beschikbaar. We experimenteren met gratis openbaar vervoer. Dat is uitstekend toegankelijk voor ouderen en gehandicapten. Auto’s en bussen worden schoner door schone technologie en het filteren van uitlaatgassen. Door snel een slimme kilometerheffing in te voeren, betalen autogebruikers de werkelijke kosten en worden zij gestimuleerd om zuinig te rijden. Mensen met schone auto's betalen minder dan mensen met benzineslurpers. Europa kan bijspringen door goede milieunormen te stellen aan nieuwe auto’s. Zo wordt onze omgeving niet alleen schoner, maar wordt ook het broeikaseffect aangepakt. Wij willen geen nieuwe snelwegen of wegverbredingen".
Bij de voorstellen voor de komende vier jaar vinden we dan behalve de verbetering van het openbaar vervoer en handhaving van verkeersregels:
"2. De lucht in steden en langs snelwegen wordt fors schoner en het aantal files wordt verminderd. Vóór 2009 wordt een slimme kilometerheffing ingevoerd. De opbrengsten komen voor een belangrijk deel ten goede aan het openbaar vervoer. Er komen meer schone, energiezuinige auto’s, bussen en vrachtwagens door gerichte subsidies en heffingen. Er komen geen nieuwe grootschalige asfaltprojecten meer, zoals nieuwe snelwegen en wegverbredingen".
Het verkiezingsprogramma van 2002 was explicieter. Daarin vinden we duidelijk dat alle maatschappelijke kosten van autoverkeer moeten worden doorberekend:
De kern van het mobiliteitsbeleid moet zijn dat op zo kort mogelijke termijn alle externe kosten van de mobiliteit in de prijs van de mobiliteit worden doorberekend. Dat kan door een kilometerheffing in te voeren, waarbij de rekening varieert afhankelijk van de plaats, de tijd en de milieuvervuiling (hoe groener de auto, hoe minder hij kost).
En terwijl GroenLinks in 2006 alleen tegen grootschalige asfaltprojecten is, was de opstelling in 2002 scherper:
a. Waar mogelijk wordt geplande weginfrastructuur geschrapt. In het oog springende voorbeelden zijn: de plannen om de A6 en de A9 te verbinden, die een ernstige bedreiging vormen voor het natuurgebied rondom het Naardermeer, de A4 Midden Delfland en de geplande A73 op de oostelijke Maasoever in Limburg. Er komt geen IJzeren Rijn over het historische tracé door Noord-Brabant en Limburg.
b. Er wordt afgezien van het verbreden van snelwegen met extra rijstroken, behoudens voor die plaatsen waar vanuit het oogpunt van milieu, landschap of leefbaarheid een aantoonbare winst te boeken is.
Verderop vinden we in 2002 nog dat Nederland zich moet inzetten voor een Europees vervoersbeleid met als inzet transportpreventie.
Maar ook hier vinden we niet expliciet een uitspraak dat er minder autoverkeer moet komen en dat het autoverkeer duurder moet worden.
Een jaar of acht geleden lanceerde de vereniging milieudefensie de leuze te streven naar een halvering van het autoverkeer in Nederland in tien jaar (of zoiets). Dat heeft maar kort geduurd want ik heb er daarna niets meer van gehoord. Ik neem aan dat men het bij nader inzien niet realistisch vond. Vorig jaar heeft ook GroenLinks besloten alleen nog maar realistisch en optimistisch te zijn. Toen verscheen de brochure "Ekonomie; inspiratie voor groene innovatie" geschreven door Wijnand Duyvendak en Femke Halsema. Ook in dit boekje zoeken we vergeefs naar een passage dat het autoverkeer minder moet of dat mensen zich erop moeten voorbereiden dat het autoverkeer fors duurder zal worden.
We vinden er ook geen aansporing aan mensen om zelf hun gedrag te veranderen. Wijnand Duyvendak schrijft integendeel:
Groen moralisme, in de zin van makkelijk en snel oordelen over andermans gedrag, is aan mij niet besteed. Het maakt van een collectief vraagstuk veel te veel een individueel gedragsprobleem. Dat kennen we ook van andere terreinen, bijvoorbeeld waar werkloosheid alleen wordt bestreden door werklozen rechten te ontnemen zonder voor nieuwe banen te zorgen. Daar is GroenLinks ook niet blij mee. Dat groene moralisme, dat alles tot individuele verantwoordelijkheid reduceert, is eigenlijk GroenRechts.
Duyvendak bedoelt hier dat GroenLinks helemaal geen beroep wil doen op het gedrag van burgers, want dat gebeurt namelijk in alle zestig bladzijden van het boekje nergens. En degenen die overheidsmaatregelen willen combineren met een beroep op individueel gedrag, worden in deze paar zinnen, in de eerste alinea op de eerste bladzijde, weggezet als groenrechts, mensen die alles reduceren tot individuele verantwoordelijkheid, als idioten die makkelijk en snel oordelen over gedrag van anderen.
Het boekje geeft een opsomming van de enorme mogelijkheden die invoering van milieuvriendelijke technologieën en van duurzaamheid ons gaat bieden. Met een optimisme waar ik een beetje wantrouwig van wordt. De technologische kijk op milieuproblemen en de technologische aanpak ervan heeft ook daadwerkelijk bezwaren. Want de suggestie gaat er van uit dat we op die technologie kunnen vertrouwen en dat het dan wel in orde komt: "Misschien snappen jullie niet wat een hybride auto is, maar wij weten het wél en als je op ons stemt, dan maken wij dat voor jullie (het klootjesvolk) wel in orde".
In de lijn van dit boekje kwam daarna in october het verkiezingsprogramma van 2006 tot stand.
Maar okee, dat boekje en dat programma werden geschreven vorig jaar, toen iedereen nog vond dat het milieu geen groot punt meer was in de verkiezingsstrijd. Toen vond GroenLinks ook dat we niet meer zo moeten zeuren over het milieu en dat we alleen nog de uitdagingen ervan voor het voetlicht moesten brengen: "Groei mee!".
Daarna kwam de film van Al Gore en ik denk eigenlijk dat die film ons behoed heeft voor een volgende grote verkiezingsnederlaag. Ik neem aan dat die film, en de berichten over smeltende gletschers en temperatuurstijgingen, voor een aantal mensen aanleiding was om toch maar GroenLinks te kiezen omdat die het milieu nog het duidelijkst voorop heeft staan.
GroenLinks had al eerder en duidelijker het milieu in haar programma voorop moeten stellen en had niet mee moeten gaan met de gedachte dat het milieu niet meer in de mode was. Want ook twee jaar geleden was de stijging van de temperaturen op wereldschaal zichtbaar, en ook toen was al duidelijk dat die stijging gevaarlijk kon worden en ook toen waren al veel mensen ongerust.
GroenLinks heeft inmiddels de toon iets aangescherpt. In mei verscheen op initiatief van GroenLinks het manifest "verander het klimaat" onder de titel Cool Climate met een flink aantal bekende ondertekenaars zoals Beau van Erven Dorens, Wubbo Ockels en Geert Mak. Dat manifest windt er geen doekjes om dat de situatie zorgelijk is en om maatregelen schreeuwt. Dat betekent niet dat ik nu mijn kritiek op GroenLinks haastig kan inslikken.
- Ten eerste erger ik mij aan de Engelse naam van het initiatief. In het boekje Ekonomie heette het "Green Valley", nu heet het "Cool climate". De ambities van de opstellers zijn kennelijk wereldwijd, dus dan hoef ik mijn kleine Nederlandse neusje daar niet in te steken. Maar dit is alleen mijn eerste gedachte en verder niet wezenlijk belangrijk.
- Ten tweede geeft het manifest, net als het boekje Ekonomie, een beeld van bijna oneindige mogelijkheden om te komen tot een betere, groene, milieuvriendelijke wereld. Met een optimisme dat me wantrouwig maakt. Ik denk dat de milieuproblemen en de aanpak ervan wel eens heel lastig kunnen worden voor veel mensen.
- Ten derde wordt ook in dit manifest het handelen weer overgelaten aan de politiek. Ik citeer: "Maar politici zullen de hoofdschakelaar om moeten zetten: van energieverspilling naar energiebesparing, van vuile energie naar schone energie. Het nieuwe kabinet heeft mooie voornemens wat betreft de klimaatcrisis. Dat is een eerste stap. We vragen het nieuwe kabinet ook de volgende stappen te zetten: neem de noodzakelijke maatregelen". Wat weerhoudt ons er toch van om ook een actief handelen van mensen zelf of van bedrijven of instellingen te vragen?
- Ten vierde vindt ik dat zo'n manifest voor de discussie in GroenLinks in principe niet uitmaakt. Want de tekst ervan staat vast en de handtekeningen eronder zijn gezet. GroenLinks moet zorgen dat de eigen programmapunten en haar eigen teksten in orde zijn en overtuigend zijn.
- Tenslotte vindt ik dat nog heel wat discussie nodig is om een effectieve aanpak te vinden voor onze 'olieverslaving'. De aanpak daarvan (en ik zou willen toevoegen, van onze consumptieverslaving) is een zeer ingewikkelde kwestie. Er moet nagedacht worden; er moeten argumenten voor en tegen maatregelen genoemd worden; er moet geluisterd worden naar (onderlinge) kritiek en er moet getwijfeld worden. Want werkelijke veranderingen hebben heel wat meer nodig dan krachtige overheidsmaatregelen.
Dus als op de partijraad iemand zegt dat een kilometerheffing geen goede maatregel is, dan nemen we dat serieus en dan gaan we daarover praten ! Dan zeggen we niet dat we daarover in het programma van 2002 al een besluit hebben genomen. Naar buiten toe zeggen we dan maar dat we het nog even niet weten. Dat maakt een serieuzere indruk dan de holle belofte dat met veel meer en veel goedkoper openbaar vervoer alles dik in orde zal komen.
Kort geleden lazen we in de kranten dat de ontwikkelingen van de temperatuur sneller gaan dan de tot nu toe somberste verwachtingen. Laten we dus als GroenLinks een aantal dingen vaststellen die we in ieder geval zeker weten:
- er moet op vrij korte termijn minder autoverkeer komen;
- de kosten van autoverkeer (en meer algemeen van brandstof) moeten drastisch omhoog;
- overheid, bedrijven, maar ook de mensen zelf zullen daar behoorlijk last van krijgen;
- we moeten ons nu maar eens ondubbelzinnig uitspreken tegen het nog steeds overheersende streven naar economische groei.
En laten we niet zeggen dat we dit altijd al gewild hebben: scherpe formuleringen zijn wat dit betreft in GroenLinks steeds ontweken.
Ik heb net als Wijnand Duyvendak een hekel aan moralisme. Ik heb geen zin om de buurman woedend aan te kijken als hij met de auto een brief naar de brievenbus brengt aan het eind van de straat. En juist daarom moet een politieke partij zich wél met dergelijke morele dilemma's bezighouden: om het bespreekbaar te maken los van persoonlijke verwijten.
Ik kan het nog anders formuleren: Ik vind niet dat GroenLinks Balkenende moet kritiseren als hij pleit voor een discussie over normen en waarden. Ik zou zeggen: Normen en waarden? Prima. Laten we maar eens beginnen met normen voor het gebruik van auto's en vliegtuigen en met de waarde van zuinig omgaan met brandstof en grondstoffen die de aarde en de natuur ter beschikking heeft. Daar wil ik best een discussie over voeren.
Het lijkt me dat vervoer en mobiliteit in ieder geval een van de hoofdonderwerpen kan worden voor de discussies in wat nu 'project 2008' is gaan heten.