De CPN van 1982 tot 1986
door Henk Spaan
Tony Hak interview (augustus 1982)
Koerier (augustus 1982)Het onderstaande interview werd gehouden met Tony Hak van de afdeling het Oude Westen in Rotterdam.
Na het interview in het vorige nummer met Koos Verweijmeren, wilde de redactie praten met een duidelijke voorstander van de vernieuwing in de CPN en daarvoor werd op tamelijk toevallige manier Tony Hak gekozen. Tony Hak was een deelnemer aan de oppositie-konferentie in Witmarsum twee jaar geleden en werd vorig jaar nog bedreigd met een royement wegens het medeondertekenen van een kritisch artikel over de CPN in de Groene. Hij werkt aan de universiteit in Rotterdam als medisch-socioloog.
Wat vind je van het ontwerpprogramma ?
Wat ik daarover vind is zo'n beetje weergegeven in een artikel in de volkskrant van een tijdje geleden en komt erop neer dat ik het niet ver genoeg vind gaan, met name in de laatste paragraaf over de partijopvatting komen het voorhoede-idee en het democratisch centralisme toch weer terug. In het ontwerpprogramma wordt wel voorgesteld om de manier van besluitvorming binnen de partij te democratiseren, maar er blijft gehandhaafd dat als er eenmaal besloten is, de leden dat besluit overal in de maatschappij, ook buiten de partij moeten uitvoeren, en daarom vind ik het niet ver genoeg gaan. Ik zou het een échte vernieuwing vinden als de partij een aantal taken zou laten vallen die zij zich nu stelt, namelijk dat communisten in de maatschappij een verlichtende, vernieuwende rol, zouden moeten spelen. Door die taken centraal te stellen, zien communisten zich toch nog als een voorhoede die de andere mensen moet overtuigen van haar gelijk, waardoor zij zich gaan gedragen als zendelingen.
Maar iedereen, elke partij en elk individu, heeft toch een of andere zendingsdrang ?
Het gaat erom dat er talloze meningen bestaan die allemaal in hun recht staan en er is geen reden waarom de ene mening beter zou zijn dan de andere. Wat ik zeg komt neer op een ontkenning dat je politiek kan baseren op zoiets als een "marxistische wetenschap". In mijn werk werk ik ook wel met een marxistische methode, maar daarnaast zijn er andere methoden. Zo ook is de sociaal-democratische opvatting een mogelijke opvatting en we gaan in de fout als wij zeggen dat onze opvatting beter is omdat de onze gebaseerd is op een wetenschappelijke methode. Als je dat zegt wordt je een missionaris en het is opvallend dat sociaal-democraten zich tegenover communisten nooit zo als missionaris gedragen zoals dat omgekeerd wel het geval is.
Maar in bepaalde gevallen kunnen communisten toch een voorhoederol spelen door initiatieven te nemen en ideeën te verspreiden, zoals b.v. Koos Verweijmeren uitlegde in een vorig interview ? En bestaan niet overal voorhoedes ook al zijn het niet altijd communisten ?
Ja, dat laatste zei Gramsci ook, dat elke partij de organisator is van een bepaalde wereldbeschouwing, maar Koos Verweijmeren noemt iemand alleen een voorhoede bij een actie die past in het programma van de CPN. Zo wordt de "voorhoede" ofwel een zinloos begrip, als je iedereen een voorhoede gaat noemen, ofwel een tautologie, dat je communisten de voorhoede noemt omdat hun ideeën communistisch zijn. Koos vindt dat de CPN-havengroep een voorhoederol gespeeld heeft omdat de partij erachter stond, maar anderen die geen lid waren en wel een rol speelden werden scheurmakers genoemd. CPN-ers nemen bij acties vaak leidinggevende posities in op het juiste moment en komen zo terecht op de kruispunten van besluitvorming en dan wordt je natuurlijk per definitie een voorhoede. Ik vind het fout dat zulk organisatorisch werk in de arbeidersstrijd gezien wordt als een partijtaak.
Maar tijdens zo'n actie mag je toch zeker wel met partijleden doorpraten welke opstelling je wilt kiezen ?
Een activist moet aan zoveel mogelijk mensen die hij of zij vertrouwt (binnen én buiten de partij) advies vragen. Als je dat beperkt tot partij-leden dan komt dat snel neer op celvorming. De partij moet als partij te kennen geven wat voor opstelling zij heeft, bijvoorbeeld door een pamflet of zo met daarin wat de partij vindt dat de actievoerders moeten doen, maar dat gebeurt in de praktijk meestal niet. Bij zo'n staking wordt de partij ineens zélf actiegroep en gaat zij besluiten nemen die de actievoerders behoren te nemen. Zo was dat bijvoorbeeld met de steunlijsten: uit angst dat maoïsten aan het geld zouden kunnen komen, werkte de partij met eigen steunlijsten naast de steunlijsten van het actiecomité. De partij die als voorhoede wil optreden, is daarom snel een bedreiging voor de democratie in de actie. Zo was dat nog in 1979. Nu is dat niet meer zo, tegenwoordig zouden we ons wel neerleggen bij de besluiten van een actiecomité. Iets anders wat binnenkort ook wel zal verbeteren, is dat als je binnen een vakbond door je afdeling wordt afgevaardigd het standpunt moet vertegenwoordigen van die afdeling en niet van de partij zoals dat tot nu toe was. Maar ik ben bang dat iets anders niet gaat veranderen, want de meerderheid van de CPN én de meerderheid van de vernieuwers vindt nog wel dat je als CPN-er verplicht bent om binnen bijvoorbeeld een FNV-afdeling het standpunt van de partij naar voren te brengen, en daarmee steekt het leninistisch centralisme weer de kop op. Ik vind dat je een onderscheid moet kunnen maken tussen wat je zegt als vertegenwoordiger van de partij en tussen je eigen mening als lid van een andere organisatie of vakbond. Je moet om maar een voorbeeld te noemen in de bond kunnen stemmen vóór investeringsloon ook al is de partij daar tegen, behalve natuurlijk als je de partij in een raad of zoiets vertegenwoordigt. Het voorbeeld dat ik noemde is maar willekeurig want helaas weet je tegenwoordig bijna niet meer wat de partij ergens van vindt.
Wordt de CPN met die vernieuwing niet gewoon een reformistische, sociaal-democratische partij ?
De fout van de CPN is steeds geweest om teveel allerlei lange termijn doelen voorop te stellen en te weinig de strijd voor de dagelijkse belangen. Dat zou je misschien niet zeggen want daar lijkt juist erg veel aandacht aan besteed te worden, maar dat is maar schijn. Want de CPN heeft daarbij bijna altijd het partijbelang op het oog en niet het belang van de beweging. En dan worden de mensen die wél het standpunt van een beweging voorop stellen en die dus wel een goed korte termijn beleid voeren, sociaal-democraten genoemd.
Maar wat wil je dan op lange termijn ?
Kort geleden stond in de waarheid een voorstel voor een brede volkspartij, dat zou ik prima vinden. Zo'n linkse partij kan zich volgens mij alleen onderscheiden van een sociaal-democratische partij op basis van haar programma.
Waarin zou dat programma dan verschillen ?
Iets algemeens kan je daar nooit over zeggen; het verschil blijkt op concrete punten bijvoorbeeld als Den Uyl ons voor de keuze stelt van bezuinigen op welzijnswerk en onderwijs of het verlagen van de uitkeringen, terwijl wij die keuze weigeren te aanvaarden.
Maar zo'n programma heeft toch te maken met wat je op langere termijn wil en met wat je onder socialisme verstaat ?
Nou, volgens mij kun je geen blauwdruk geven van het socialisme en eigenlijk zijn de doelen van alle partijen zo'n beetje hetzelfde, hoewel iedereen het misschien in iets andere woorden zegt. De verschillen kan je daarom juist zien door de korte termijn politiek, door de concrete keuzes. Socialisme blijkt dan nu voor de CPN: een schone natuur, een anti-patriarchale opstelling, iedereen een basisinkomen, democratisering enzovoort, ofwel een collage van huidige standpunten.
Maar nieuwe ideeën bijvoorbeeld over arbeiderszelfbestuur komen toch niet zomaar tevoorschijn uit die collage van huidige standpunten ?
Daar noem je nou net weer iets waarmee de sociaal-democraten zullen kunnen instemmen en met elk algemeen beginsel dat je voor je politiek probeert te formuleren zullen zij kunnen instemmen. De fout die je maakt is dat je alle partijen op één as zet als verschillende gradaties van hetzelfde, goed links, minder links, niet meer links, enzovoort. Maar de CPN en de PVDA zijn niet meer of minder van hetzelfde. Ze zijn gewoon verschillend in hun programma's. De CPN zal nooit een sociaal-demokratische partij worden, omdat zij gewoon steeds andere standpunten zal hebben dan de sociaal-democratie, op elk moment weer. Er is een programmatisch verschil b.v. als de PVDA in Rotterdam de gastarbeiders wil spreiden en de prostitutie wil concentreren, en de CPN niet. Zulke verschillen zijn er niet met de PSP (vroeger wel overigens); tussen PSP en CPN zijn alleen nog tactische verschillen, misschien is de PSP iets meer anti-parlementair, en daarom vind ik dat die twee samen moeten gaan.
Ik zie toch nog geen duidelijk verschil tussen sociaal-democraten en de CPN in jouw opvattingen.
Voor jou moet er dus een fundamenteler verschil tussen de CPN en de sociaal-democraten bestaan, dan alleen programmatisch. Dat heeft te maken met een fundamenteel marxistische fout in de onder- en bovenbouw discussies om alle politieke verhoudingen terug te brengen tot economische verhoudingen en klassen. Het is fout om te zeggen dat er eigenlijk maar twee politieke standpunten mogelijk zijn: een goed, (communistisch, proletarisch, gebaseerd op het marxisme-leninisme) en een slecht (al het andere dat burgerlijk is). Dat basis- en bovenbouwschema kan niet verklaren waarom er verschillende goeie partijen zijn zoals de CPN en de PSP, en waarom er meerdere burgerlijke partijen zijn; het kan met name de verschillen ertussen niet verklaren. De angst van veel orthodoxen is nu dat je geen criteria meer hebt om de partijpolitiek op te baseren, als je de gedachte van dat ene goede communistische en proletarische (klasse-) standpunt loslaat. Ik vind het echter prima dat de vernieuwing ervoor zorgt dat de partij zich niet langer beschouwt als een ander, beter soort partij dan de anderen. Het hangt allemaal met elkaar samen en Koos Verweijmeren heeft gelijk als hij zegt dat het hele schema in elkaar stort als je er één element uithaalt. De fout van veel vernieuwers vind ik dat ze er maar een paar elementen willen uithalen. Je moet veel verder gaan en uitkomen op iets totaal anders en dat komt erop neer dat we eigenlijk een gewone politieke partij moeten worden.
Betekent dat dat de CPN ook een ander soort leden moet hebben en hangt dat ook samen met het verdwijnen van de oude arbeidersaanhang van de partij ?
Het is niet een kwestie van arbeiders of niet-arbeiders, maar ik vind wel dat het goed is als diegenen verdwijnen die geen waarde hechten aan democratie en diegenen die geen discussie willen voeren. En ook de mensen die een bepaalde band met de Sovjet-Unie willen handhaven mogen opstappen !
Zitten daar toevallig ook niet veel arbeiders bij ?
Ja, in de havengroep zijn dat er wel veel. Het probleem is dat er in de partij geen cultuur heeft bestaan die iets met democratie te maken heeft. Het was meer een geloofsgemeenschap. Die partij heeft bepaalde mensen aangetrokken waaronder veel arbeiders en helaas juist veel rancuneuze arbeiders. Een sociaaldemocratisering hoeft niet te betekenen het verlies van de arbeidersaanhang, maar wel van die rancuneuze arbeiders. Veel is daarmee niet verloren, want het gaat om een uitstervende groep die werken in de achterlijke sectoren zoals b.v. de stukgoedsector in de haven. Tijdens de havenstaking waren er ook bedrijven waar niet gestaakt werd, waar veel meer mensen lid zijn van de vervoersbond en van de PVDA, maar die arbeiders lopen niet hun partij uit en ik denk dat zij ook lid van de CPN zouden kunnen worden, dat wij ook aantrekkelijk zouden kunnen worden voor dat moderne proletariaat. Maar zij worden nu juist geen lid omdat zij niets te maken willen hebben met de arbeiders die zij van de CPN kennen.
Maar als je zo praat kan je dan niet net zo goed die arbeiders royeren ?
Nee elk dwangmiddel moet beslist worden afgewezen. Het gaat mij erom dat je over die opzeggingen niet zoveel drukte moet maken. Het is niet erg als ze vrijwillig zouden opstappen.
En kunnen dan niet meteen ook anderen, die vroeger b.v. de studentenbeweging geterroriseerd hebben, en die zich nu vernieuwer noemen, opstappen?
Nee, ik heb het over mensen die nu proberen door middel van manipulaties en kuiperijen de vernieuwing tegen te houden. Als het congres besloten heeft tot vernieuwing, dan kan iedereen een keuze doen. Wel vind ik het verkeerd dat het bestuur nu net doet alsof die koerswijziging al is aangenomen. Er zijn ook mensen die bij de vernieuwing een rol spelen, maar die niet meer kunnen functioneren als die vernieuwing eenmaal een feit is. Die zijn nog zozeer vergroeid met de oude praktijken dat zij niet langer een vernieuwde partij zullen kunnen dragen, bijvoorbeeld Henk Hoekstra. Er is nog een andere groep en die vormt misschien het echte probleem voor de CPN, de jongeren, de Izebouds, die ook geen greintje democratische neiging hebben en die nu driftig méé vernieuwen omdat dat tegenwoordig mode is. Maar ik vertrouw er wel op dat nieuwe arbeiders zich bij de partij zullen aansluiten.
Maar de kans lijkt me groot dat een jonge arbeider die lid wil worden van de CPN, weinig heeft aan zijn lidmaatschap omdat hij tegenwoordig erg weinig steun krijgt voor zijn werk in het bedrijf ?
Dat is ook geen goeie reden om lid te worden van de partij. Als iemand steun wil hebben voor activiteiten in een bedrijf, dan moet hij naar de vakbond toegaan en niet naar de partij. De partij is er om een program uit te voeren voor mensen die politieke macht willen uitoefenen.
Dus dan wordt de partij tóch een soort kiesvereniging ?
Ja, eerlijk gezegd vind ik dat geen vies woord. Het moet een club zijn die in staat is zijn vertegenwoordigers daadwerkelijk te controleren.
Maar dat lukt binnen de PVDA toch ook niet, denk maar aan het beroemde PVDA-congresbesluit over de NAVO ?
Ja, dat voorbeeld hoor je steeds weer. Maar toch is de PVDA nu heel wat democratischer dan de CPN. Ik heb b.v. geen enkele invloed uit kunnen oefenen op het nieuwe verkiezingsprogramma en op de kandidatenlijst, dat is allemaal gegaan via districtsvertegenwoordigers. Binnen de CPN is er geen enkel orgaan dat in staat is om, namens de afdelingen de vertegenwoordigers in raden te controleren zoals bijvoorbeeld de partijraad in de PVDA.
Ik zou eigenlijk zeggen dat de partij een club moet zijn van mensen die actief zijn in verschillende bewegingen, waarbinnen de verschillende ervaringen worden uitgewisseld, en waarbinnen men probeert het geheel enigszins te bundelen.
Nee, dat vind ik fout en daarmee komt toch weer dat voorhoede-idee te voorschijn. Die bewegingen bundelen zichzelf wel als dat nodig is. Als de partij ertussen gaat zitten dan is dat zelfs schadelijk.
Maar je kan toch ook wel tussen bewegingen in gaan zitten op een goeie manier, door aan te geven wat de partij ergens van vindt ?
Nee, als je een lid in een beweging steunt, dan geef je hem meestal alleen maar extra ballast mee met als gevolg allerlei problemen. Het kernprobleem blijft, dat de partij zich niet op het standpunt van de beweging kan stellen. En voor onderlinge contacten en ideeënuitwisseling moet je maar een politiek café oprichten. Ervaringen uitwisselen met een scholing is wel nuttig, maar de partij moet geen vormingscentrum worden al is dat alweer beter dan een actiecentrum wat de partij eerst was. Ik neig inderdaad tot het parlementarisme, omdat ik vind dat de partij van veel huidige taken af moet zien, zij moet zich niet langer aanmatigen om allerlei strategieën uit te broeden. De partij kan zich beter niet bemoeien met zaken waar bewegingen zich mee bezig houden. Dat is ook wat er veranderd is met vroeger toen bewegingen minder sterk ontwikkeld waren en toen dus de partij meer taken op zich moest nemen. Naarmate de maatschappij meer politiseert, wordt het belang van een partij minder groot.
Een andere vraag: waarom gaat het nu zo slecht met de partij ?
Omdat de principes waarop de partij gebaseerd was niet meer voldoen en omdat het partijapparaat haar tijd overleefd heeft. Het probleem is dat er niet tijdig begonnen is met de vernieuwing en het is de verantwoordelijkheid van de partijleiding, Bakker c.s. dat de boel nu op zijn gat ligt. Er is een topzwaar krantenapparaat, dat veel te lang een parochieblad is gebleven en zich nu, te laat, omvormt tot een breed links blad. Bij zo'n moderne linkse krant hoort geen huis aan huis incasso elke maand, ook geen huis aan huis colportage, en het is onzin om elke dag 100 kranten ergens bij een bedrijf te verspreiden. Ik vind het een goed teken dat er tegenwoordig geen colporteurs meer te vinden zijn. Mensen worden geen lid om kranten te verkopen en om te plakken en dat soort dingen die toch geen enkel effect hebben. Als dat op zijn gat ligt, dan vind ik dat prima. Verder is er een veel te zwaar vrijgestelden apparaat en we hadden nooit die nieuwe pers moeten kopen, want daardoor blijft er de dwang om elk jaar uitgebreide donatiekampanjes te houden. De financiële verplichtingen die daarmee zijn aangegaan zijn misschien wel de grootste rem op een vernieuwing. Als mijn mening gevraagd was, dan zou ik daartegen geweest zijn, maar mijn mening is niet gevraagd.
Betekent dat dat dan de krant zou zijn opgeheven ?
Nee, dat kan ik niet zeggen, want de verschillende mogelijkheden kende ik niet, maar misschien hadden er andere oplossingen bedacht kunnen worden. Maar de financiën zijn nog steeds niet openbaar, dus ik weet dat niet. Het probleem zal ongetwijfeld weer terugkomen, want het resultaat van de financiële kampanjes blijft steeds verder achter. De problemen in de partij zijn gekomen omdat er niets in de plaats is gekomen van de vroeger de activiteiten en daarom is het hoog tijd om andere taken te formuleren. Het belangrijkste is nu om intern orde op zaken te stellen en om heftige debatten te gaan voeren over de programma's waarover ik het al had, en hoe we de mensen die die programma's moeten gaan uitvoeren, kunnen controleren. Dat is tot nu toe binnen de partij niet gebruikelijk. Als we daar een beetje in geslaagd zijn, dan hebben we de mensen iets te bieden en dan kunnen we weer naar buiten treden. In de tussentijd moeten we maar even de gebruikelijke propaganda-activiteiten en acties vergeten, althans acties die ervan uitgaan dat de partij de weg kan wijzen.
Een laatste vraag: Waarom had de conferentie in Witmarsum geen vervolg ?
Omdat we niet konden komen tot eensgezindheid. Er was een voorstel om te komen tot de vorming van een georganiseerde oppositie, maar de meerderheid wilde daar niet aan beginnen en daarom werd besloten om het te beperken tot een regelmatige schriftelijke uitwisseling van ervaringen. Maar de meesten zijn wel individueel doorgegaan en zo hebben we b.v. in Rotterdam een horizontaal overleg van vernieuwers en er wordt nu over gedacht om in het najaar weer een landelijke bijeenkomst te houden. En de belangrijkste reden waarom er geen vervolg was op Witmarsum lag in de partijontwikkeling. Kort erna begon de partij zelf te veranderen en verscheen het ontwerpprogramma. Als dat niet gebeurd was dat had Witmarsum zeker wel meer vervolg gehad. Je zou kunnen zeggen dat dat gelukkig niet nodig is gebleken.