Waarom irriteert Urgenda mij zo? (aug 17)
Urgenda is een steeds populairder wordende club die zich inzet voor het milieu, waarvan directeur Marjan Minnesma vaak te horen is op radio en TV. Het lijkt erop dat Marjan zich ontwikkelt tot een soort Mient Jan Faber van de Nederlandse milieubeweging. Ik vind het allemaal bést, maar zij roept bij mij meer wrevel op dan Faber destijds. Ik zal proberen dat uit te leggen.
Rechtzaak
Urgenda kreeg voor het eerst (in ieder geval voor mij) bekendheid door de rechtzaak die zij aanspande tegen de staat omdat die zich niet hield aan afspraken in internationale klimaatverdragen om in 2020 de CO2-uitstoot terug te brengen tot een niveau van veertig procent van de uitstoot in het jaar 1990. In 2015 gaf de rechter Urgenda gelijk, al zei hij dat 25 procent voorlopig ook wel kon.
Ik ergerde mij vanaf het begin aan die rechtzaak. Zo'n belangrijke zaak moet principieel in de Tweede Kamer moet worden besproken, het is iets wat heel Nederland en de Nederlandse politiek aan gaat. Ik vind niet dat je via de rechter zo radikaal mogelijke milieumaatregelen kan afdwingen. Het wekt de illusie dat het nuttig is om doelstellingen zo radikaal mogelijk te formuleren: "Is D'66 voor 30 procent reductie? Dan is GroenLinks voor 40 procent!!"; "Vijftig procent? Dan wij zestig procent!". Zinloze nep-radicaliteit.
De Verenigde Naties is daar ook zo sterk in: Honger uitbannen in 2000; 2010; 2020; 2030, altijd over tien jaar. Mijn moeder zei altijd: "De weg naar de hel is geplaveid met goede voornemens". Dus niet naar de rechter lopen, maar het politieke debat voeren. Het verbaasde mij dat de rechter Urgenda gelijk gaf.
Broeikaseffect
Urgenda publiceerde in 2013 een rapport: "Nederland, honderd procent duurzame energie in 2030" met als ondertitel: "Het kan als je het wilt!". Deze zomer verscheen daarvan een nieuwe editie. Ik heb daarbij een aantal opmerkingen. Punt één is het doembeeld dat inmiddels vrij algemeen wordt geschetst van de toekomst. Mijn twijfel betreft in feite het broeikas-effect. Ik betwijfel niet de ernst van de problemen en het feit dat de mensen bezig zijn roofbouw te plegen op de rijkdommen van de aarde. Maar een broeikas?
In de inleiding lezen we:
Een radicale omslag is noodzakelijk binnen nu en vijftien jaar. 2050 is echt te laat en betekent de rekening van de onomkeerbare gevolgen van klimaatverandering doorsturen naar de volgende generaties.
Vrij algemeen hoor je dit soort "onomkeerbare" klimaattheoriën: door het broeikaseffect komt de opwarming in een spiraal die zich autonoom versterkt en steeds sneller verloopt. Warmer, meer broeikas gassen, nog warmer, nog meer broeikasgassen. Zo horen we deskundigen verklaren dat het geen vijf voor twaalf is, maar vijf over twaalf. Ik houd er niet van en ik geloof het niet.
Voor zover ik weet ontstond het woord broeikas-effect ergens in de jaren vijftig, toen ruimteonderzoekers ontdekten dan de temperatuur aan de oppervlakte van onze buur-planeet Venus ergens rond 400 graden Celsius lag. Zij zochten een verklaring en bedachten dat op een bepaald moment een proces op gang was gekomen van temperatuurverhoging tot voorbij van wat je normaal gesproken van de zonne-energie zou mogen verwachten. Die theorie was gebaseerd op het idee dat Venus ontstaan was in dezelfde periode als de andere planeten. Maar dat is niet noodzakelijk zo. In de miljoenen jaren dat het zonnestelsel bestaat, kan Venus ook ergens anders vandaan gekomen zijn. Dan bestaat het broeikaseffect niet en kan de mensheid dus wel degelijk de koers verleggen. Dus stop alsjeblieft met die onomkeerbaarheid.
Ik heb ook helemaal geen broeikaseffect nodig om te begrijpen dat de temperatuur op aarde omhoog gaat: elke ochtend, waar ook ter wereld, staan mensen op, ze zetten de kachel aan of de air-conditioning, ze stappen in de auto en zetten allerlei apparaten en machines aan. Allemaal energie die uiteindelijk volledig in warmte wordt omgezet. Niet de CO2 is dan de boosdoener, maar de menselijke activiteit. (Het is voor mij ook een reden om te twijfelen aan de miljarden kostende projecten om CO2 op te slaan).
Ik wil daar pesterig nog één ding aan toevoegen: Aardwetenschappers hebben ontdekt dat in de geschiedenis van de aarde het CO2-gehalte sterk gefluctueerd heeft. Waarom is de temperatuur dan niet doorgeschoten naar Venus-niveau toen het CO2- gehalte veel hoger was dan nu?
Peuleschil
Het stoort mij ook, dat het Urgenda rapport telkens benadrukt dat het allemaal kan. Dat een klimaatneutraal Nederland in 2030 mogelijk is en alleen maar voordelen voor iedereen biedt. Ik kan slecht tegen zo'n onverwoestbaar optimisme. Jan Terlouw heeft het rapport ongetwijfeld gelezen want hij zei vorig jaar ook dat honderd procent duurzaam over tien jaar een peuleschil zou zijn. Ik weet zeker dat het moeilijk zal zijn. En het is belangrijk om dat uit te leggen. Wat dat betreft doet Urgenda de zaak met de hoera-verhalen over zon en wind helemaal geen goed.
Urgenda wil met haar optimistische stellingname een halt toeroepen aan de klimaat-sceptici, maar het resultaat is een brosjure met een ellenlange opsomming van technische mogelijkheden zonder ook maar één twijfelende tegenwerping. Het is een onkritische, onleesbare beschouwing over grenzeloze mogelijkheden. In hele grote lijnen worden die mogelijkheden genoemd en vrijwel nergens treedt men voldoende in detail om een aarzelende lezer te overtuigen. Het valt niet mee om die onkritische opsommingen helemaal door te lezen en uiteindelijk is het betoog net zo ongeloofwaardig als het betoog van degenen die vinden dat de mensen niet zo moeten zeuren over het klimaatprobleem. Want de mens is creatief en vindt heus wel oplossingen als het erop aan komt. Die mensen kunnen dezelfde voorbeelden noemen die Urgenda noemt.
Het middel en de kwaal
Ik wil niet oneerbiedig zijn en ik twijfel niet dat Urgenda nobele bedoelingen heeft, maar de brosjure lijkt meer op de prospectus of een offerte voor een prestigieus bouwproject, waar veel geld aan te verdienen valt. Misschien zit ik niet eens ver naast, want als de susidiepotten eenmaal open gaan ….. !. Wat Urgenda voorstelt aan projecten om het milieu te redden, is in feite een gigantisch investerings project: de hele energiesector moet compleet op de schop, honderden vierkante kilometers grond moeten volgezet worden met zonnepanelen, industrie, auto's, huizen moeten allemaal omgebouwd worden. De voorstellen komen kortom neer op een geweldige hoeveelheid menselijke activiteit die volgens mijn bescheiden mening nou juist de oorzaak is van de opwarming van de aarde. Ik ben bang dat het middel erger is dan de kwaal.
Neem bijvoorbeeld ook de kolencentrales. Een van de grote doelstellingen van de milieubeweging lijkt de sluiting van kolencentrales te zijn. Onbegrijpelijk. We hebben een aantal splinternieuwe kolencentrales en in welke logica kan het nuttig zijn ze meteen weer te sluiten en om ze niet gewoon eerst "op te gebruiken". Misschien kan het goed zijn om geleidelijk af te stappen van kolen, maar zelfs dat staat voor mij niet vast. Ik kan me ook voorstellen dat we zonnepanelen beter kunnen plaatsen waar veel vaker de zon schijnt en dat wij voorlopig de kolencentrales houden. Maar wij zijn nu bezig om alle kostbare grondstoffen die nodig zijn voor benutting van zonneenergie (en windenergie) naar Nederland te slepen om te zorgen dat wíj ons straatje schoon geveegd hebben. Afschaffing van kolencentrales is alleen rationeel als het waar is dat CO2 dé oorzaak is van de opwarming van de aarde, maar ik heb al gezegd dat je daarover je twijfels kan hebben. Mij hebben ze nog niet overtuigd.
Minder
Urgenda zegt niet dat het moeilijk zal worden. Urgenda bereidt mensen er niet op voor dat de welvaart die wij in Europa en de Verenigde Staten kennen, kwetsbaar is en achteruit kan gaan als er minder verspild mag worden en als de rijkdom eerlijker verdeeld moet worden. Mensen hoeven zich geen zorgen te maken, ze hoeven niks te doen. Ze moeten alleen maar vertrouwen op technologische veranderingen en op de politiek. En de politiek moet alleen maar krachtige besluiten nemen.
Ik zou zeggen dat het allemaal wel wat minder kan. Minder verkeersstromen, minder "consumentisme", minder vervanging van menslijke arbeid door steeds grotere machines; met de nodige nuances zou ik zeggen: Stop de economische groei, erken dat volumebeperking van internationale handelsstromen soms nuttig kan zijn". Met dat laatste zouden we ingaan tegen een van de hoofdwetten van het economisch liberalisme.
Laten we vaststellen dat het moeilijk zal zijn om een wereld te krijgen die zuiniger omgaat met energie en grondstoffen en die energie en grondstoffen eerlijker over de wereld verdeelt.
De milieuvrienden scheppen een schrikbeeld van enorme wolken CO2 die op ons afkomen om ons klimaat onomkeerbaar te verwoesten, maar ik denk dat vóór het zover is, een ander schrikbeeld reëler is: Dat mensen en landen met elkaar op de vuist gaan om voor zichzelf de toevoer van energie en grondstoffen veilig te stellen. Ik houd niet zo van dat soort doemscenario's, ik ben ook helemaal niet zo pessimistisch, maar laten we wél reëel blijven. Laten we niet te veel fantaseren over de hemel op aarde in 2030, maar heel concreet nadenken over de ernstige gevolgen als Nederland geen aardgas uit de Groningse bodem meer mag halen. Dan begrijp je meteen hoe ernstig de problemen zijn.