Zwarte Piet (nov 2016)
Vorige week zaterdag was in de Zwolse schouwburg een smartlappenfestival. Een stuk of twaalf mensen of groepen lieten voor een uitverkochte zaal hun eigengemaakte smartlap horen. Zoals een van de deelnemers zei: "Ja er moet toch per liedje wel minstens één dooie vallen".
De grote winnaar was, op de melodie van "Hij was maar een clown", een protestlied over de dood van Zwarte Piet. Het podium werd tijdens het lied gevuld met een stuk of twintig klassieke Zwarte Pieten en het lied kreeg een daverend applaus: driehonderd stemmen tegenover pakweg 80 stemmen voor de nummer twee. Het was een protest en zoiets vind ik prima. Als je ergens boos over bent mag je dat op de een of andere manier wel laten blijken. Maar ik ben het er niet mee eens en het is een achterhoede gevecht.
Bij de eerste protesten tegen Zwarte Piet, een jaar of vijf geleden, dacht ik nog: moet dat nou? maar ook: Nou ja, moet kunnen. Toen één of twee jaar later iemand uit de VN verklaarde dat Zwarte Piet racistisch was, was ik boos: Waar bemoeit zij zich mee?. Ik dacht, en waarschijnlijk denk ik dat nog steeds een beetje, dat het verschijnsel Zwarte Piet niet racistisch was, maar uiteraard wel een herinnering aan de koloniale tijd en aan de tijd dat slavernij nog bestond.
Historisch gezien lijkt een soort dreigende boeman van een nog vroegere oorsprong te zijn dan uit de koloniale tijd, maar een bij uitstek koloniale mogendheid als Nederland maakte van hem (uiteraard) Zwarte Piet met de uiterlijke kenmerken van uit Afrika afkomstige slaven.
Maar tot racistische gedachten bracht de Zwarte Piet mij niet, ook niet toen ik heel klein was. Ik dacht nooit: wat een sufferd of wat een slechterik. Zwarte Piet kon vrolijk zijn, heel slim, maar ook heel dom. Het was voor mij ook geen reden om te denken dat mensen met een donkere huid (althans donkerder dan de mijne) dommer of slechter zijn dan ik, of geboren om knecht te zijn.
Ik zeg daarmee niet dat ik geen racistische neigingen heb. Op een of andere manier of op bepaalde momenten ben ik me bewust van een soort "Wij - Zij"-gedachte. Niemand is daarvan helemaal vrij. Maar Zwarte Piet heeft dat niet erger gemaakt, misschien integendeel.
Mijn eerste neiging bij de opkomst van de discussies over Zwarte Piet was: Laat toch zitten en wen er maar aan. Mijn kinderen zaten op een zeer progressieve lagere school en daar waren alle sinterklaasliedjes in de ban gedaan waarin stoute kinderen gedreigd werden met de roe, het grote boek of erger nog: voor straf "mee in de zak". In plaats daarvan kregen we onzin dat er een pepernoot in de fietsband van Zwarte Piet zat. Ik was niet blij met die opvoedkundige correctheid en ik deed steeds mijn best ook de traditionele liedjes aan te leren, met stiekem als favoriet: "Sinterklaasje schrijft verdrietig al die namen in zijn boek en hij zegt die kinderen krijgen ook geen speelgoed en geen koek". Het meest huiveringwekkende boek uit mijn jeugd was "Piet en Riet mee in den zak" waarin twee kinderen naar Madrid moesten en vervolgens een jaar later terugkeerden als brave kinderen. Ik durfde nauwelijks naar de plaatjes te kijken. Moet kunnen.
Maar met het verschijnsel Zwarte Piet ligt het toch wel anders. Want er kwamen steeds meer mensen in Nederland met een donkerder huidskleur. Ik kan me voorstellen dat er onder hen mensen zijn die moeite hebben met zwarte pieten en ik heb me regelmatig afgevraagd of mensen uit Afrika of Suriname het niet wat pijnlijk vonden af en toe. Als ik dan hoorde: welnee, wij hadden in Suriname ook Sinterklaas met Zwarte Pieten, dan was ik weer gerustgesteld. Ik weet wél dat ik me gegeneerd zou hebben als ik verkleed als Zwarte Piet daadwerkelijk zwarte mensen (nou ja, heel donker dus) zou zijn tegen gekomen. Nou heb ik sowieso meer gêne dan gemiddeld bij verkleedpartijen, maar Zwarte Piet zou ik niet willen spelen.
Ik kan me dus voorstellen dat donkere mensen confrontatie met een zwarte piet pijnlijk vinden, en ik weet zeker dat veel van hen in Sinterklaastijd regelmatig met hun huidskleur geplaagd worden: "Hé Zwarte Piet!". Soms is dat plagen, maar soms is het ernstiger. Het herinnert je hoe dan ook eraan dat je eigenlijk een vreemde bent.
Ik ben dus inmiddels veranderd. Zwarte Piet moet veranderen en dat is helemaal niet erg. Sinterklaas met zijn knechten zal blijven en zijn knechten zullen wel Pieten blijven heten maar als er daadwerkelijk zwarte pieten blijven dan zullen er toch zeker ook witte pieten moeten komen. Of allerlei varianten, laat dat maar over aan de creativiteit van mensen, of aan de loop der geschiedenis.
Het is verbazend hoe snel de ontwikkelingen gaan; wat dat betreft kan Quinsy Gario trots zijn op wat hij bereikt heeft. RTL besluit Zwarte Piet af te schaffen en Bart Smit doet de jute-zakken met een typische Zwarte Piet erop voor één euro in de uitverkoop. Die zullen ze niet meer bijbestellen.
Die ontwikkeling is gaande, gaat snel en er is niet veel reden om verontwaardigd te roepen dat het Nu! en Onmiddellijk! moet.
Op het smartlappenfestival in Zwolle bleek dat de weerstand tegen het verdwijnen van Zwarte Piet nog groot is; die weerstand blijkt in elke school, in elke buurt en in elke winkel nog te bestaan, maar het eindresultaat staat vast en er is weinig reden om het vuurtje op te stoken. Ik zag dan ook weinig heil in het "onderzoek" van de kinderombudsvrouw over de gekwetstheid van kinderen bij de Zwarte Piet en ik begreep waarom de burgemeesters van Rotterdam en Maasluis demonstraties voor of tegen Zwarte Piet bij de intocht van Sinterklaas probeerden te voorkomen of uit de buurt te houden. Doe maar even niet en houdt maar even rekening ermee dat niet alle mensen de snelheid van de veranderingen op de voet kunnen volgen.
En ik zou niet zeggen dat het verschijnsel Zwarte Piet racistisch is, maar dat het pijnlijk kan zijn voor mensen (en kinderen !) met een donkere huidskleur. En dat daarom een verandering wenselijk is.