De CPN van 1982 tot 1986
door Henk Spaan
CPN-congres een gemiste kans (april 1989)
De kans dat er bij de Tweedekamerverkiezingen volgend jaar een gemeenschappelijke lijst zal komen van PSP, PPR en CPN, is na het CPN-congres op 7, 8 en 9 april in Amersfoort aanzienlijk geslonken.
Het congres sprak zich niet uit over de wenselijkheid van zo'n gemeenschappelijke lijst. Dat is ongunstig, omdat de PPR de laatste tijd niet veel belangstelling meer toont. De PPR wil met een eigen
lijst meedoen aan de verkiezingen, omdat zij meent op eigen kracht verder te komen en omdat zij moe is van het eindeloze geharrewar in de onderhandelingen. Als het CPN-congres duidelijk had laten weten voor één lijst te zijn, had de PPR zich niet met goed fatsoen kunnen terugtrekken. Leden van de PSP hadden zich in een referendum immers ook voor nauwere samenwerking uitgesproken. De onduidelijke opstelling van de CPN kan het evenwicht naar de andere kant doen uitslaan.
Iedereen tevreden.
Het partijbestuur had het congres voorgesteld de beslissing uit te stellen en om op een speciale conferentie in het najaar besluiten te nemen. Voorts drong het bestuur erop aan, dat de indieners van verschillende amendementen hun voorstellen zouden intrekken. Amendementen waarin gepleit werd voor een gemeenschappelijke lijst werden ingetrokken, evenals een deel van de voorstellen voor een zelfstandige lijst. Beide soorten voorstellen maakten overigens weinig kans doordat de meerderheid van het congres akkoord ging met uitstel van de beslissing. Het congres bood voor elk wat wils. De "samenwerkers" zijn blij dat hun voorstellen niet zijn afgewezen. Zij rekenen erop dat de onderhandelaars in de komende maanden tot een akkoord kunnen komen, en dat de conferentie in het najaar het akkoord zal goedkeuren. Ook de voorstanders van een zelfstandige CPN-lijst zijn tevreden. Het Groningse district trok zijn amendementen in, in de verwachting dat de onderhandelingen met PPR en PSP op niets zullen uitlopen, vooral door de opstelling van de PPR. Het bestuur tenslotte is tevreden omdat zijn voorstel door een grote meerderheid werd overgenomen, en omdat het daarmee in de onderhandelingen de vrijheid tot manoeuvreren behoudt.
Gezagsgetrouw.
De partijconferentie zal nu pas in het najaar beslissen, als de besprekingen met PPR en PSP zijn afgerond. Met andere woorden, als de feiten voldongen zijn. Het bestuur zegde toe om tussentijds de partij te informeren via het "districtenoverleg", maar dat neemt niet weg dat de discussie en de besluitvorming pas in het najaar kunnen plaatsvinden. Zoiets is nauwelijks verdedigbaar omdat in de komende maanden (of weken) in de onderhandelingen móet worden beslist. Het congres laat alles over aan het bestuur en aan de districtssecretarissen en heeft zichzelf in feite buitenspel geplaatst. De presentatie van de partij bij de verkiezingen is voor de gehele partij van belang en het congres had een uitspraak moeten doen. In de loop van enkele maanden had het congres ruimschoots voldoende geinformeerd kunnen worden om een afgewogen keuze te maken. Maar het bestuur wilde de touwtjes zelf in handen houden en kwam met zijn uitstel-voorstel. Het congres slikte dit gezagsgetrouw.
Nog steeds interne conflicten.
Het bestuur vond het belangrijk om nog geen keuze te doen, omdat daardoor de CPN sterker zou staan in de onderhandelingen met PPR, EVP en PSP. In feite is dat een argument van tegenstanders van samenwerking. Want dát zijn degenen die zich sterk willen maken en die eisen willen stellen. (Voorstanders van samenwerking moeten zich niet "sterk maken", maar moeten bereid zijn een redelijk akkoord te vinden met de andere partijen, zeker als die anderen tamelijk onwillig zijn, zoals de PPR). Het partijbestuur is echter niet perse tegen een gemeenschappelijke lijst. Een belangrijker motief om geen beslissingen te forceren was waarschijnlijk dat men daarmee interne conflicten wilde vermijden. "Als er geen besluiten worden genomen, behoeven er ook geen verschillen van mening te zijn", moet men gedacht hebben. In de wandelgangen kon men horen dat het nemen van een besluit (b.v. voor een gemeenschappelijke lijst) kon leiden tot nieuwe splitsingen in de partij.
Slaapverwekkend.
Zo blijft de CPN sukkelen met interne conflicten. Elk meningsverschil wordt gezien als een bedreiging van de eenheid en alles wordt in het werk gesteld om meningsverschillen (en dus discussie) te vermijden. Schimmig geschuif in de wandelgangen is het resultaat. Niemand zegt wat hij of zij vindt, voorstanders van samenwerking trekken hun voorstellen in en Groningers stemmen tégen het voorstel voor een eigen CPN-lijst terwijl ze er vóór zijn. Het congres zélf is een slaapverwekkende aaneenschakeling van toespraakjes vol laffe gemeenplaatsen. De doorgewinterde horizontaal Roel Walraven mopperde over de wonderbaarlijke zwenking van het Groningse district en zei dat op die manier iederéén doodziek wordt. Hij had daarin gelijk. Door de verlammende angst voor conflicten verliest de partij alles wat een politieke partij interessant kan maken. En onderweg haken meer mensen af dan wanneer na een stevig debat een deel van de partij zou zijn opgestapt. Afgezien nog van het feit dat reeds voor het congres alle stromingen hadden duidelijk gemaakt dat men zich bij een meerderheidsbesluit zou neerleggen. Het zenuwachtige gemanoeuvreer van het bestuur om te voorkomen dat er gestemd zou worden over de lijst voor de Tweede Kamer was nog overbodig ook.
Wankelende vernieuwers.
De voorstanders van samenwerking trokken hun amendementen in (na zware druk in de wandelgangen), om te voorkomen dat hun amendementen zouden worden afgewezen: De Groningers en de Noordhollanders zouden hoe dan ook tegen stemmen, een flink aantal afgevaardigden zou voor het bestuursvoorstel stemmen, en dus zou het voorstel voor samenwerking geen meerderheid halen. Buiten de partij zou dit kunnen worden opgevat als een afwijzing van de samenwerking. Binnen de partij zou het moeilijker worden om nogmaals een voorstel voor een gemeenschappelijke lijst in stemming te brengen. Beide argumenten zijn niet overtuigend omdat er geen keuze zou worden gedaan tussen twee mogelijkheden (een eigen lijst of een gemeenschappelijke lijst), maar tussen drie mogelijkheden (een eigen lijst, een gemeenschappelijke lijst of uitstel van de beslissing). Dat moet zowel binnen als buiten de partij uit te leggen zijn. De vernieuwers in de CPN hebben enkele jaren geleden heel wat fouten gemaakt. De meesten hebben inmiddels de partij verlaten, maar zij zouden in ieder geval niet met zo'n zwakke argumentatie hun mening hebben ingeslikt.
Knopen doorhakken.
Het congres moest eigenlijk kiezen tussen twee formuleringen; ofwel: De CPN is voor een gemeenschappelijke lijst (mits de belangen van de CPN voldoende tot zijn recht zullen komen); ofwel: De CPN is voor een zelfstandige lijst (tenzij er zich belangrijke nieuwe ontwikkelingen voordoen). Het bestuur had al in het begin van de voorbereidingen moeten vaststellen, dat die keuze moest worden gedaan. Het had het congres inzicht moeten geven hoe de meningen binnen het bestuur verdeeld waren, en had niet moeten komen met de gebruikelijke pre-adviezen. In de discussie zou zeker voorgesteld zijn om de beslissing uit te stellen, maar daartegen zijn zwaarwegende argumenten, en die had het bestuur moeten noemen. Zeker zouden er ook bezwaren tegen een gemeenschappelijke lijst naar voren gebracht worden, en die bezwaren hadden serieus moeten worden genomen. Maar het moest duidelijk zijn, dat de knoop zou worden doorgehakt. Het partijbestuur heeft echter zijn plicht verzaakt, en het congres heeft geen beslissing genomen. Niets is besloten, niets is duidelijker geworden; geen problemen, dus ook geen gelegenheid om de problemen op te lossen. De CPN wacht geduldig tot anderen besluiten, maar kan wel eens op alle fronten aan het kortste eind trekken. Misschien zal de PPR met een eigen lijst komen; Waarschijnlijk haalt de CPN weer geen zetel als de partij met een zelfstandige lijst komt (alle opiniepeilingen ten spijt); En zeker zullen de interne conflicten weer de kop op steken, telkens wanneer beslissingen genomen moeten worden. Wordt het niet tijd dat de CPN haar problemen onder ogen ziet?